Nghi lễ động quan là một phần quan trọng và thiêng liêng trong tang lễ Việt Nam, đánh dấu thời điểm di chuyển linh cữu. Bài viết này giải thích ý nghĩa tâm linh, thời điểm và cách thực hiện động quan đúng theo phong tục truyền thống, cùng văn khấn cần thiết.
(Hình ảnh: Một hình ảnh trang nghiêm thể hiện khoảnh khắc chuẩn bị hoặc bắt đầu nghi lễ động quan, có thể thấy con cháu và người thân đứng xung quanh linh cữu.)
Trong chuỗi các nghi thức của một tang lễ truyền thống Việt Nam, nghi lễ động quan giữ một vị trí vô cùng quan trọng và mang nhiều ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, đánh dấu việc linh cữu của người đã khuất bắt đầu được di chuyển khỏi nơi quàn để đến nơi an nghỉ cuối cùng.
Việc thực hiện động quan đúng phong tục, giờ giấc không chỉ thể hiện lòng thành kính của con cháu mà còn được tin là sẽ mang lại sự thanh thản cho người ra đi và sự bình an cho người ở lại. Bài viết này sẽ cùng HỒNG PHÚC tìm hiểu chi tiết về ý nghĩa, thời điểm và cách thực hiện nghi lễ động quan.
1. Nghi Lễ Động Quan Là Gì?
Nghi lễ động quan (còn gọi là lễ phát dẫn, lễ di quan, lễ khiển điện) là một nghi thức được tiến hành trước khi chính thức di chuyển quan tài (linh cữu) của người đã mất từ nơi tổ chức tang lễ (tại gia, nhà tang lễ, vãng sanh đường) đến nơi chôn cất (nghĩa trang) hoặc nơi hỏa táng.
“Động” ở đây có nghĩa là di chuyển, lay động. “Quan” là quan tài. Động quan hiểu một cách đơn giản là làm cho quan tài bắt đầu di chuyển. Nghi lễ này không chỉ là một hành động vật lý mà còn chứa đựng nhiều yếu셔 tố tâm linh và tình cảm.
2. Ý Nghĩa Tâm Linh Của Nghi Lễ Động Quan
Nghi lễ động quan mang nhiều tầng ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt:
- Lời Từ Biệt Cuối Cùng Tại Gia Đường: Đây là khoảnh khắc cuối cùng linh cữu người đã khuất còn ở lại nơi thân thuộc. Nghi lễ này như một lời chào, lời từ biệt chính thức của người mất với ngôi nhà, với bàn thờ tổ tiên và với những người thân yêu còn ở lại.
- Xin Phép Thổ Công, Thổ Địa: Theo quan niệm dân gian, mỗi vùng đất đều có Thổ Công, Thổ Địa cai quản. Trước khi di chuyển linh cữu đi, gia đình cần làm lễ xin phép các vị thần linh này để mọi việc được hanh thông, suôn sẻ.
- Đánh Dấu Sự Chuyển Tiếp: Động quan là nghi lễ chuyển tiếp quan trọng, đưa người đã khuất từ trạng thái “tĩnh” (quàn tại một chỗ) sang trạng thái “động” (bắt đầu hành trình về cõi vĩnh hằng).
- Thể Hiện Lòng Thành Kính và Sự Chu Toàn Của Con Cháu: Việc thực hiện nghi lễ một cách trang trọng, đúng giờ giấc thể hiện sự hiếu thảo, lòng biết ơn và sự chuẩn bị chu đáo của con cháu đối với người đã khuất.
- Cầu Mong Sự An Lành: Gia đình cầu mong cho linh hồn người mất được siêu thoát, thanh thản và hành trình về thế giới bên kia được bình an. Đồng thời, cũng cầu mong sự bình an, may mắn cho những người ở lại.
- Giải Trừ Những Điều Không Tốt (nếu có): Một số trường hợp, nghi lễ động quan còn bao gồm các nghi thức nhằm giải trừ những điều được cho là không tốt, không thuận lợi có thể ảnh hưởng đến người đã khuất hoặc gia đình.
3. Thời Điểm Thực Hiện Nghi Lễ Động Quan
Việc lựa chọn thời điểm thực hiện nghi lễ động quan được coi là vô cùng quan trọng và thường được các gia đình xem xét rất kỹ lưỡng.
- Xem Ngày Giờ Tốt:
- Thông thường, gia đình sẽ mời thầy phong thủy, người có kinh nghiệm xem ngày giờ hoặc các nhà sư (đối với gia đình Phật tử) để chọn ra ngày giờ “hoàng đạo”, phù hợp với tuổi của người đã khuất và tránh các giờ, ngày xấu (như ngày trùng tang, giờ sát chủ…).
- Việc chọn giờ tốt được tin là sẽ giúp cho việc di quan được thuận lợi, người mất ra đi thanh thản và gia đình được bình an.
- Sau Lễ Truy Điệu và Các Nghi Lễ Viếng Cuối Cùng: Động quan thường diễn ra sau khi các nghi lễ viếng, lễ truy điệu đã hoàn tất, là bước chuẩn bị cuối cùng trước khi di chuyển linh cữu.
- Phù Hợp Với Lịch Trình An Táng/Hỏa Táng: Thời gian động quan phải được tính toán để kịp với giờ làm lễ tại nghĩa trang hoặc giờ hỏa táng đã đăng ký.
Việc thông báo giờ động quan chính xác cho con cháu, họ hàng và những người thân thiết tham gia lễ đưa tiễn là điều cần thiết.
4. Các Bước Thực Hiện Nghi Lễ Động Quan Theo Phong Tục
Nghi lễ động quan có thể có những khác biệt nhỏ tùy theo vùng miền, tôn giáo và phong tục riêng của mỗi gia đình, nhưng nhìn chung sẽ bao gồm các bước cơ bản sau:
a. Chuẩn Bị Trước Lễ Động Quan:
- Chuẩn bị lễ vật: Mâm cúng gồm hương, hoa, trà, quả, rượu, trầu cau, vàng mã… để cúng thần linh và người đã khuất.
- Chuẩn bị đội khiêng quan (phu quan): Thường là con cháu nội ngoại hoặc những người khỏe mạnh, có kinh nghiệm. Số lượng người khiêng phải là số chẵn.
- Sắp xếp đội hình đưa tang: Phân công người cầm di ảnh, bài vị, bát hương, trướng, liễn, vòng hoa…
- Chuẩn bị xe tang và các phương tiện di chuyển khác.
- Thông báo cho mọi người có mặt để chuẩn bị làm lễ.
b. Tiến Hành Nghi Lễ:
- Lễ Cúng Trước Khi Động Quan (Lễ Khiển Điện/Lễ Phát Dẫn):
- Chủ lễ (thường là con trai trưởng hoặc người có vai vế trong gia đình, hoặc thầy cúng, nhà sư) tiến hành các nghi thức cúng vái trước linh cữu và bàn thờ vong.
- Đọc văn khấn động quan (bài văn tế hoặc lời khấn xin phép di chuyển linh cữu). Nội dung văn khấn thường bao gồm:
- Kính cáo Thổ Công, Thổ Địa, các vị thần linh cai quản.
- Kính cáo hương hồn người đã khuất, báo giờ di quan.
- Cầu xin cho linh hồn được siêu thoát, hành trình thuận lợi.
- Cầu xin sự bình an cho gia quyến.
- Gia đình và con cháu làm lễ bái lạy.
- Nghi Thức Di Chuyển Quan Tài (Động Quan):
- Theo giờ đã chọn, chủ lễ hô lệnh động quan.
- Đội khiêng quan từ từ nhấc linh cữu lên, di chuyển nhẹ nhàng, tránh va chạm.
- Trong quá trình di chuyển linh cữu ra khỏi nhà, có thể có các nghi thức như:
- Lễ bái quan: Con cháu đi vòng quanh linh cữu lạy tạ lần cuối.
- Đập vỡ một cái ấm hoặc bát: Theo quan niệm dân gian, để xua đi những điều không may và để người mất đoạn tuyệt hoàn toàn với trần thế.
- Rải tiền, gạo muối (tùy phong tục):
- Người cầm di ảnh, bài vị, bát hương đi trước, theo sau là linh cữu và con cháu, người thân.
- Di Chuyển Linh Cữu Lên Xe Tang:
- Linh cữu được đưa lên xe tang một cách cẩn thận.
- Sắp xếp các vật phẩm thờ cúng và vòng hoa lên xe.
- Đoàn Xe Tang Khởi Hành:
- Đoàn xe tang di chuyển theo lộ trình đã định đến nơi an táng hoặc hỏa táng.
- Trong quá trình di chuyển, có thể có tiếng kèn trống (nhạc tang) hoặc kinh kệ (tùy theo tôn giáo và phong tục).
c. Văn Khấn Động Quan (Tham Khảo):
Nội dung văn khấn động quan có thể thay đổi tùy theo từng trường hợp, nhưng thường bao gồm các ý chính sau:
“Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần) (Hoặc danh xưng thần linh tùy tín ngưỡng)
Kính lạy:
- Đương cảnh Thành Hoàng Tôn Thần.
- Ngài Bản Xứ Thổ Địa Chính Thần.
- Các Ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long Mạch, Tiền Hậu Địa Chủ, Tiếp Dẫn Tài Thần.
Hôm nay là ngày… tháng… năm…, tại [Địa chỉ nhà]
Gia đình chúng con có [Ông/Bà/Cha/Mẹ…] là [Họ tên người mất], hưởng thọ […] tuổi, đã tạ thế vào ngày… tháng… năm…
Tang chủ chúng con gồm [Kể tên các con cháu chính] cùng toàn thể gia quyến, xin thành tâm sửa soạn hương hoa lễ vật, kính dâng lên trước án.
Nay theo giờ lành đã chọn, chúng con xin phép được làm lễ động quan, di chuyển linh cữu của [Ông/Bà/Cha/Mẹ…] chúng con đến nơi an nghỉ cuối cùng tại [Địa điểm an táng/hỏa táng].
Cúi xin các Ngài thương xót, chứng giám lòng thành, phù hộ độ trì cho buổi lễ được diễn ra suôn sẻ, cho hương hồn [Ông/Bà/Cha/Mẹ…] chúng con được siêu sinh Tịnh Độ/về Nước Thiên Đàng (tùy tôn giáo).
Chúng con cũng xin cầu cho gia chung được bình an, mạnh khỏe.
Lòng thành kính cẩn, xin các Ngài chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)”
5. Những Lưu Ý Quan Trọng Trong Nghi Lễ Động Quan
- Sự trang nghiêm và thành kính: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Mọi người tham gia cần giữ thái độ tôn trọng, không nói cười, đùa giỡn.
- Tuân thủ giờ giấc: Việc động quan đúng giờ đã chọn được coi là rất quan trọng.
- Sự phối hợp nhịp nhàng: Cần có sự phân công và phối hợp tốt giữa các thành viên trong gia đình và đội ngũ hỗ trợ.
- An toàn: Đảm bảo an toàn trong quá trình di chuyển linh cữu, tránh để xảy ra va chạm.
- Trang phục: Người tham gia nên mặc trang phục lịch sự, kín đáo, màu sắc trang nhã.
- Chuẩn bị tâm lý: Gia đình nên chuẩn bị tâm lý cho khoảnh khắc tiễn biệt này, cố gắng giữ bình tĩnh để hoàn thành các nghi lễ.
6. Vai Trò Của Đơn Vị Dịch Vụ Tang Lễ Trong Nghi Lễ Động Quan
Các đơn vị dịch vụ tang lễ chuyên nghiệp như HỒNG PHÚC đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ gia đình thực hiện nghi lễ động quan một cách chu toàn:
- Tư vấn chọn ngày giờ: Hỗ trợ gia đình chọn ngày giờ tốt để thực hiện nghi lễ.
- Chuẩn bị lễ vật và vật phẩm: Cung cấp đầy đủ các lễ vật cúng và vật phẩm cần thiết.
- Hướng dẫn và thực hiện nghi lễ: Có người chủ lễ hoặc người có kinh nghiệm hướng dẫn và điều phối các nghi thức.
- Cung cấp đội khiêng quan chuyên nghiệp: Đảm bảo việc di chuyển linh cữu an toàn và trang trọng.
- Điều phối đoàn xe tang: Sắp xếp và điều phối lộ trình di chuyển.
Với sự hỗ trợ chuyên nghiệp, gia đình sẽ bớt đi phần nào gánh nặng và lo lắng, để nghi lễ động quan được diễn ra một cách trọn vẹn và ý nghĩa nhất.
Kết Luận
Nghi lễ động quan không chỉ là một thủ tục cần thiết trong tang lễ mà còn là một nghi thức mang đậm giá trị văn hóa và tâm linh của người Việt. Việc hiểu rõ ý nghĩa, thời điểm và cách thức thực hiện động quan một cách cẩn trọng và thành kính là cách con cháu thể hiện lòng hiếu thảo, sự tôn trọng cuối cùng đối với người đã khuất. Đây là một bước chuyển tiếp quan trọng, mở đầu cho hành trình đưa người thân về nơi an nghỉ vĩnh hằng, với niềm tin và hy vọng vào một sự khởi đầu mới ở một thế giới khác.
HỒNG PHÚC luôn sẵn sàng đồng hành cùng quý gia đình, tư vấn và hỗ trợ thực hiện nghi lễ động quan cũng như toàn bộ các nghi thức tang lễ một cách chu đáo, trang trọng và đúng theo phong tục truyền thống.
