Độc Chất Học Pháp Y: Truy Tìm “Hung Thủ Vô Hình” Trong Các Vụ Án

Th7 6, 2025 | Tin bên lề

Độc chất học pháp y là một chuyên ngành quan trọng, sử dụng khoa học để phát hiện và phân tích các chất độc, thuốc, ma túy trong cơ thể, làm sáng tỏ nhiều vụ án bí ẩn. Cùng tìm hiểu về vai trò của độc chất học và các xét nghiệm độc chất phổ biến hiện nay.

Nội dung hiện

Trong bức tranh tổng thể của pháp y toàn diện, khi một cái chết đột ngột xảy ra mà không có dấu hiệu rõ ràng của bạo lực từ bên ngoài, hoặc khi một người có những biểu hiện hành vi bất thường dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, nghi vấn về sự can thiệp của “hung thủ vô hình” – các chất độc – thường được đặt ra. Đây chính là lúc chuyên ngành độc chất học pháp y (Forensic Toxicology) phát huy vai trò không thể thiếu của mình.

Độc Chất Học Pháp Y Là Gì?

Độc chất học pháp y là một nhánh của độc chất học, chuyên ứng dụng các kiến thức và kỹ thuật phân tích hóa học, sinh hóa để xác định sự hiện diện, nồng độ và tác động của các loại thuốc, ma túy, cồn, kim loại nặng, khí độc, thuốc trừ sâu và các hóa chất khác trong các mẫu sinh học (máu, nước tiểu, tóc, mô cơ quan, dịch dạ dày…) và các mẫu không sinh học (viên thuốc, bột lạ, dung dịch…) thu thập được từ hiện trường hoặc từ nạn nhân/nghi phạm. Mục đích là cung cấp bằng chứng khoa học cho các cuộc điều tra pháp lý.

Ngành này không chỉ giúp xác định nguyên nhân tử vong trong các trường hợp ngộ độc, mà còn đóng vai trò trong việc đánh giá tình trạng suy giảm khả năng do ảnh hưởng của chất kích thích (ví dụ: lái xe khi say rượu hoặc dùng ma túy), hoặc làm rõ các vụ đầu độc có chủ ý. Kiến thức này cũng bổ trợ cho việc hiểu rõ hơn về giải phẫu bệnh pháp y khi có sự liên quan của độc tố.

Vai Trò Của Độc Chất Học Pháp Y Trong Điều Tra

Vai trò của độc chất học pháp y vô cùng quan trọng và đa dạng trong hệ thống tư pháp:

Xác định nguyên nhân tử vong: Trong nhiều trường hợp, độc chất là nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp dẫn đến cái chết. Phân tích độc chất giúp khẳng định hoặc loại trừ khả năng này.
Làm rõ cách thức tử vong: Kết quả phân tích có thể gợi ý về việc nạn nhân tự tử bằng thuốc độc, bị tai nạn do ngộ độc, hay bị đầu độc bởi người khác.
Đánh giá tình trạng suy giảm năng lực: Xác định nồng độ cồn, ma túy trong máu của người lái xe gây tai nạn, hoặc của nạn nhân/nghi phạm trong các vụ án hình sự khác (ví dụ: tấn công tình dục).
Phát hiện việc lạm dụng thuốc hoặc ma túy: Trong các trường hợp giám định sức khỏe, giám định tử thi không rõ nguyên nhân.
Cung cấp bằng chứng trong các vụ đầu độc có chủ ý: Xác định loại chất độc, liều lượng, và đôi khi là nguồn gốc của chất độc.
Hỗ trợ giám sát việc tuân thủ điều trị bằng thuốc: Trong một số trường hợp đặc biệt theo yêu cầu pháp lý.

Các chuyên gia độc chất học không chỉ thực hiện xét nghiệm mà còn phải diễn giải kết quả một cách khoa học, xem xét các yếu tố như liều lượng, đường dùng, thời gian tiếp xúc, chuyển hóa của chất trong cơ thể, và tương tác thuốc để đưa ra kết luận chính xác. Lịch sử cũng ghi nhận nhiều vụ án được làm sáng tỏ nhờ vào sự phát triển của ngành này, điều này được thể hiện rõ trong lịch sử pháp y.

Các Loại Mẫu Thường Được Phân Tích Trong Độc Chất Học Pháp Y

Việc lựa chọn loại mẫu để xét nghiệm độc chất phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mục đích xét nghiệm, loại chất nghi ngờ, và tình trạng của đối tượng (còn sống hay đã mất).

Máu: Là mẫu phổ biến nhất, cho biết chất độc hoặc thuốc có đang lưu hành trong cơ thể tại thời điểm lấy mẫu hay không, và có thể định lượng nồng độ.
Nước tiểu: Dễ thu thập, thường dùng để sàng lọc sự hiện diện của nhiều loại ma túy và chất chuyển hóa của chúng. Chất độc có thể tồn tại trong nước tiểu lâu hơn trong máu.
Dịch dạ dày và chất chứa trong dạ dày: Hữu ích trong trường hợp nghi ngờ ngộ độc qua đường uống, giúp xác định chất độc chưa được hấp thu.
Mô cơ quan (gan, thận, não, phổi): Thường được lấy trong quá trình khám nghiệm tử thi. Gan là cơ quan chuyển hóa chính, thường có nồng độ chất độc cao.
Tóc: Có thể cung cấp thông tin về việc sử dụng thuốc hoặc tiếp xúc với chất độc trong một khoảng thời gian dài (hàng tuần đến hàng tháng), do chất độc tích tụ trong quá trình tóc mọc.
Dịch thủy tinh thể (trong mắt): Ít bị ảnh hưởng bởi quá trình phân hủy sau chết hơn máu, hữu ích trong việc xác định một số chất.
Không khí thở ra: Chủ yếu để đo nồng độ cồn.

Các Kỹ Thuật Phân Tích Độc Chất Phổ Biến

Xét nghiệm độc chất đòi hỏi các kỹ thuật phân tích hiện đại, có độ nhạy và độ đặc hiệu cao.

1. Xét Nghiệm Sàng Lọc (Screening Tests)

Thường là các xét nghiệm nhanh, có độ nhạy cao để phát hiện sự hiện diện của một nhóm các chất. Ví dụ:

Xét nghiệm miễn dịch (Immunoassays): Sử dụng kháng thể để phát hiện các nhóm thuốc/ma túy cụ thể. Thường được dùng để sàng lọc nhanh trong nước tiểu.

2. Xét Nghiệm Khẳng Định (Confirmatory Tests)

Khi xét nghiệm sàng lọc cho kết quả dương tính, cần phải có xét nghiệm khẳng định với độ đặc hiệu cao hơn để xác định chính xác loại chất và nồng độ của nó. Các kỹ thuật phổ biến bao gồm:

Sắc ký khí (Gas Chromatography – GC): Tách các chất dựa trên điểm sôi và tương tác của chúng với một pha tĩnh. Thường kết hợp với các đầu dò khác nhau.
Sắc ký lỏng hiệu năng cao (High-Performance Liquid Chromatography – HPLC): Tách các chất dựa trên tương tác của chúng với pha tĩnh và pha động lỏng.
Khối phổ (Mass Spectrometry – MS): Phá vỡ các phân tử thành các ion và phân tích chúng dựa trên tỷ lệ khối lượng/điện tích (m/z). Đây là kỹ thuật “tiêu chuẩn vàng” để xác định cấu trúc của một chất.
- GC-MS (Sắc ký khí ghép khối phổ): Rất mạnh mẽ để phân tích các chất dễ bay hơi hoặc có thể bay hơi.
- LC-MS (Sắc ký lỏng ghép khối phổ) và LC-MS/MS: Cực kỳ hiệu quả cho nhiều loại hợp chất, kể cả những chất không bay hơi hoặc không bền nhiệt.
Quang phổ hấp thụ nguyên tử (Atomic Absorption Spectroscopy – AAS): Dùng để phát hiện và định lượng các kim loại nặng (ví dụ: chì, asen, thủy ngân).

Một Số Nhóm Chất Độc Thường Gặp Trong Thực Tiễn Pháp Y

Nhóm Chất Độc/Thuốc	Ví Dụ Điển Hình	Tác Động Chính
Cồn (Ethanol)	Rượu, bia	Ức chế hệ thần kinh trung ương, suy giảm khả năng phối hợp, phán đoán.
Opioids (Chất dạng thuốc phiện)	Heroin, Morphin, Fentanyl, Codein, Tramadol	Giảm đau, gây nghiện, liều cao gây suy hô hấp, tử vong.
Chất kích thích	Cocain, Amphetamine, Methamphetamine (ma túy đá)	Tăng tỉnh táo, hưng phấn, liều cao gây rối loạn tim mạch, co giật.
Benzodiazepines (Thuốc an thần)	Diazepam (Valium), Lorazepam (Ativan)	An thần, gây ngủ, liều cao gây ức chế hô hấp (đặc biệt khi kết hợp cồn).
Thuốc trừ sâu	Phospho hữu cơ, Carbamate, Paraquat	Gây độc thần kinh, suy hô hấp, tổn thương đa cơ quan.
Kim loại nặng	Asen, Chì, Thủy ngân, Cadmium	Gây tổn thương đa cơ quan, tích lũy lâu dài trong cơ thể.
Khí độc	Carbon Monoxide (CO), Cyanide (HCN)	CO gây ngạt do cạnh tranh oxy với hemoglobin; Cyanide ức chế hô hấp tế bào.

Thách Thức và Tương Lai Của Độc Chất Học Pháp Y

Các chuyên gia độc chất học pháp y đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự xuất hiện liên tục của các loại ma túy mới (“ma túy thiết kế”), các chất độc có nồng độ cực thấp nhưng vẫn gây tác động, và sự phức tạp của các mẫu sinh học bị phân hủy. Việc diễn giải kết quả cũng đòi hỏi kinh nghiệm và sự cẩn trọng, vì sự hiện diện của một chất không nhất thiết đồng nghĩa với việc nó là nguyên nhân gây ra hậu quả.

Tuy nhiên, với sự phát triển không ngừng của các kỹ thuật phân tích và cơ sở dữ liệu, vai trò của độc chất học ngày càng được củng cố. Tương lai của ngành hứa hẹn sẽ có những phương pháp nhạy hơn, nhanh hơn và chính xác hơn, giúp truy tìm “hung thủ vô hình” một cách hiệu quả, góp phần quan trọng vào việc thực thi công lý và đảm bảo an toàn cho cộng đồng. Trong những tình huống đau buồn nhất, việc làm rõ nguyên nhân có thể giúp gia đình tìm được sự thanh thản phần nào khi chuẩn bị các dịch vụ tổ chức tang lễ tại TPHCM.

Về Công ty Tổ chức Tang lễ HỒNG PHÚC

Tại Công ty Tổ chức Tang lễ HỒNG PHÚC, chúng tôi hiểu rằng sự ra đi của người thân là một mất mát vô cùng to lớn. Với phương châm “HỒNG ÂN PHỤ MẪU – PHÚC BÁO VẠN NIÊN”, HỒNG PHÚC cam kết cung cấp các dịch vụ tang lễ trọn gói chuyên nghiệp, tận tâm và chu đáo, giúp gia quyến tổ chức một tang lễ trang nghiêm và vẹn toàn cho người đã khuất.

Chúng tôi hoạt động dựa trên sự minh bạch, đã được cấp giấy phép kinh doanh và đăng ký với Bộ Công Thương. Mọi dịch vụ đều được tư vấn rõ ràng, chi phí hợp lý, phù hợp với từng hoàn cảnh gia đình.

Thông tin liên hệ Công ty Tổ chức Tang lễ HỒNG PHÚC: